Burgum |
|
Burgum is het grootste dorp van de gemeente. Hier is ook het bestuur gevestigd.
De uitgestrektheid van Burgum is minder groot dan vroeger. Dit komt omdat
Noardburgum voorheen bij Burgum behoorde, maar in 1930 zelfstandig werd. |
|
Over de oudste geschiedenis van Burgum is niet veel bekend, maar dat het een oud
dorp is kunnen we alleen al uit de kerk en toren opmaken, die in de 11e of 12e
eeuw zijn gebouwd, gewijd aan de heilige Martinus (St. Martinustsjerke - oudste
gebouw van Burgum). De oude tufstenen ("dowestienen") wijzen daar nog
op. De (Romano-gotisch) kerk is vele malen onder handen genomen. Eerst al in de
13e eeuw. Omstreeks 1580 is de kerk gedeeltelijk verwoest en ontluisterd.
Waarschijnlijk zijn toen ook de zijbeuken verdwenen. In de 17e en 18e eeuw is er
weer het een en ander aan hersteld en misschien ook wel verknoeid. Een
gedenksteen van Johannes van Glinstra van 1707 herinnert daar nog aan. In 1954 is de Kruiskerk gerestaureerd en in zijn oude glorie hersteld, toen zijn ook de zijbeuken weer opgebouwd. In de toren van de kerk hangt een klok welke in 1662 is gegoten door Jurrien Balthasar. Op de klok komt o.a. voor het wapen van Aernt van Hillama, lid van een voorname familie, welke destijds het slot Hillama bewoonde. Dit slot stond in het westen van Burgum tegenover de "Poppestien". Het gebouw bestond uit twee verdiepingen, een brede gracht en een flinke toren. Hier hebben o.a. grietmannen van Tytsjerksteradiel gewoond (Van Glinstra's). Het is omstreeks 1744 afgebroken.
|
![]() |
"De Poppestien" is een duizenden kilo's zware keisteen afkomstig uit
Zweden en heeft zo'n 120.000 jaar geleden, toen half Nederland bedekt was onder het landijs, een duizendjarige reis gemaakt om hier te komen. De steen
is na het
smelten van het ijs blijven liggen. Deze zware granietklomp heeft als poppesteen
later belangrijke diensten aan het dorp Burgum bewezen: "As de leaden hoanne kraait, tilt er efkes op, en ús Burgumer memke krijt dan har lytse pop" (als de loden haan kraait, tilt de steen evenop en krijgt een Burgumer moeder haar baby).
|
![]() |
Verder naar het westen stond de Grovestins, gebouwd in 1398 en afgebrand in
1829. Aan de Menno van Coehoornweg stond het Hooghuis, waar de vestingbouwkundige Menno Baron van Coehoorn, zijn beroemde "Vestingbouw" schreef (1685).
|
|
Zeer bekend was ook het "Bergklooster" (of Barraconvent) aan de
Kloosterlaan, in de 14e eeuw gesticht door de Reguliere Kanunniken en gewijd aan
"Sinte Nicolaas". Het was een klooster met rijke bezittingen en werd
bewoond door talrijke monniken, die zich niet alleen bij geestelijk werk
hielden, maar ook veel handwerk deden. Verschillende belangrijke overeenkomsten
werden hier gesloten. In 1567 vertoefde stadhouder Aremberg er enige tijd,
terwijl in 1578 de Friese bisschop Curenis Petri er tijdelijk gevangen werd
gezet. In 1580 ging het in eigendom over aan de provincie en deze maakte bekend
dat ieder het klooster mocht afbreken. Later bij resolutie van 6 november 1581
werd o.m. besloten dit klooster af te branden, "opdat de vijanden
(Spanjaarden) daarvan geen roofnesten make". Op de Kloosterlaan staan nog gebouwen met de historische namen Martinushof en Kleasterhof.
|
|
Glinstrastate aan de Schoolstraat herinnert aan de bekende grietmannenfamilie.
Dit gebouw, met eerst de naam Philaleatheia, is in 1885 gebouwd door een lid van
de in de 19e eeuw zeer invloedrijke familie Ferf.
|
|
In 1806 kwam ds. Horatius Nieuwbuur Ferf, geboren in 1776 te Leeuwarden naar
Burgum en is daar meer dan 40 jaar predikant geweest. Hij was ook schoolopziener
en heeft een belangrijke rol in het dorpsleven gespeeld. Een zoon, mr. Adrianus
Eldering Ferf, griffier bij het kantongerecht te Burgum heeft Glinstra State
laten bouwen in 1855. Deze mr. Ferf kreeg onenigheid met kerkvoogd S. Haisma
over de aankoop van graven en dat liep zo hoog op dat mr. Ferf op eigen grond
een grafkelder liet bouwen, waarvan de beplanting een "bril op'e noas"
werd voor boer Haisma, die er achter woonde op een boerderij uit 1736, die er nu
nog is (Molenweg 1). In de kelder staan 9 kisten met op één na allemaal Ferfen. Glinstra State is nu Verenigingsgebouw Hervormd Centrum.
|
|
In het centrum van Burgum staat "'t Roodhert". Deze herberg is al
eeuwenoud en vertrekken ervan werden in de 18e eeuw gebruikt als "grietenij
Regtcamer". Vooral na de invoering van de burgerlijke stand (1812) waren er
vertrekken voor de grietenij nodig en die werden gehuurd van de eigenaar van
"'t Roodhert". Ook de vrede- en politierechter hielden er zitting. Dat
heeft geduurd tot 1831, toen werd het hoekhuis ertegenover grietenijhuis. Dit
gebouw met de (meestal stilstaande) klok is later ook kantongerecht, postkantoor
en museum geweest en nu een winkelpand. In 1908 is het oude Roodhert afgebroken
en kwam er een nieuw gebouw met de oude naam.
|
![]() |
Het gemeentehuis is gebouwd onder
architectuur van Piet de Vries te Leeuwarden en werd geopend in 1935. In 1972
werd er een zuidelijke vleugel aangebouwd, die in 1985 een grote uitbreiding
kreeg onder architectuur van wijlen A. Bonnema uit Hurdegaryp. In 1992 werd er
wederom een vleugel bijgeplaatst. Voor op het bordes ziet u het gemeentewapen met de vier kwartieren, waarin symbolisch de vier delen ("fiarndelen") waarin Tytsjerksteradiel in verband met de oude rechtscolleges verdeeld was, zijn uitgebeeld. Aan de westkant van het gemeentehuis ziet u het beeld van een vrouwenfiguur, die als het ware uit het water opkomt met een soort plantengroei die haar omhult. Het symboliseert groei en ontwikkeling en is gemaakt door David van Kampen. Bij de hoofdingang van het gemeentehuis is vanaf 1985 het betonnen kunstwerk van Wilco Berga geplaatst, genaamd "De Deur". De open deur is een uitnodiging voor de bezoeker om binnen te komen in het "Huis van de gemeente". Tevens wil het iets symboliseren van de relatie tussen burger en bestuur en de betekenis van een hedendaags bestuurscentrum. Voor het gemeentehuis is in 1963 een borstbeeld geplaatst van wijlen de staatsman ds. A.S. Talma (1864-1916). Ds. Talma was kamerlid voor dit district in de periode 1901-1908 en was minister van 1908-1913.De wetten van Talma werden in 1913 aanvaard. Hij is de grondlegger geweest van het huidige stelsel van sociale voorzieningen. Het beeld is gemaakt door L.H. Sondaar.
|
Cultureel centrum "De Pleats", een mooie
oude boerderij met het voorhuis dwars op de schuur, dateert van 1773 en was
oorspronkelijk van de familie Haisma, waarvan het lid Tjalling Hajes Haisma in
de Franse tijd "maire" van de commune Burgum was. Ooit werd de
boerderij bij het kaarten onder invloed van drank verspeeld en ging op deze
manier over van de familie Haisma naar de familie Ferf. In 1954 is het gebouw gekocht door de gemeente en na de restauratie is het een uniek dorpscentrum geworden met een grote zaal en vergaderlokaliteiten. |
![]() |
Op het erf van "De Pleats" is in 1960 het "iepenloftteater" gemaakt en daarin wordt iedere jaar in juni een Fries toneelstuk opgevoerd. In 2002 is het theater geheel gerenoveerd. | ![]() |
"Volksterrenwacht Fryslân" aan de Menno van Coehoornweg staat in een
koepel van beton een kijker opgesteld, die 360 graden kan draaien om de
sterrenhemel te kunnen bekijken. De vloer is op drijvend zand gebouwd om
trillingen van buitenaf tegen te gaan. Om die reden is het gebouw ook van binnen
gekoeld en staat de kijker los van de rest van het geheel. In 1989-1990 is het "Streekmuseum Tytsjerksteradiel" er bij gebouwd met ondermeer een zwerfstenen verzameling van L.B. Bos, die hoofd van de openbare lagere school Noardburgum is geweest ("stientsje Bos"), een zeer interessante tentoonstelling op het gebied van de fotografie, ingericht door de heer Douwe Franke (voormalig hoofd o.l. school Earnewâld) en een belangrijke archeologische verzameling van een aantal amateurarcheologen. |
|
In 1989 is de vermaarde herberg "De drie gekroonde baarzen"
afgebroken. Deze herberg stond aan de Burgumerdaam.
|
![]() |
Bekende inwoners van Burgum: |
|
Kapper Hendrik Bulthuis (1892 - 1948), de enthousiaste watersportliefhebber, die
met zijn uitvinding van de lattenbouw van zeilen een echte volkssport heeft
gemaakt en zijn "lytse en grutte BM-ers" noemde naar zijn geliefde
Bergumermeer. Hij was ook een actieve dorpsverenigingsman en schrijver van
enkele revu's. Bij de jachthaven van Burgum is een standbeeld gemaakt door Gosse
Dam, dat een zeiler uitbeeldt en dat daar staat ter ere van de uitvinder en
bouwer van de BM'ers Hendrik Bulthuis.
|
|
Bekende friese schrijver, dichter, voordrager, verenigings- en krantenman
Tsjibbe Gearts van der Meulen (1824 - 1906). Zijn grafsteen staat op het kerkhof
van de Kruiskerk, aan de zuidkant, dichtbij de kerkingang.
|
|
Schoolmeester Harmen Sytstra, dichter van het fraaie friese lied "De Wâldsang"
(stond rond 1845 in Burgum aan school).
|
|
Bij hotel "'t Roodhert" staat vanaf 1985
het bronzen beeld "De Túnker" van kunstenaar Gosse Dam, dat
attendeert op de van ouds belangrijke tuinbouw van Burgum. Reeds in de 17e en
18e eeuw werden er in de omgeving van Burgum veel grote en kleine bospercelen
aangeplant ten behoeve van o.a. de handel en de houtproductie. De eigenlijke
bosbouw bleef beperkt, maar vooral de boomkwekerij vertoonde met name v.a. de
18e eeuw een sterke ontwikkeling, belangrijke naam hierbij is Bosgra(af).
|
|
Bij het politiebureau staat het kunstwerk "Organische vorm uit de préhistorie
(pleistoceen)", gemaakt door David van Kampen. Het is een organische vorm
afkomstig uit Skandinavië zoals die in de ijstijd hier terecht is gekomen. Deze
periode heeft zo z'n sporen achtergelaten en is medebepalend geweest voor de
inrichting van ons landschap. De vorm van de steen typeert de verscheidenheid
van deze gemeenschap.
|
|
De scheldnaam van de
Burgumers is "kowesturten" (koeiestaarten).
|
|
Burgum heeft qua faciliteiten onder andere openbare basisschool "'t Partoer",
locatie "Papilio" voor kinderen van asielzoekerscentrum, bijzondere
basisschool "De Reinbôge" en "De Arke", openbare scholen
gemeenschap "Singelland", christelijke scholen gemeenschap "Liudger",
kinderdagverblijf "De Poppestien", peuterspeelzaal "De Berneboat",
Speelotheek, bibliotheek, apotheek, voetbalvelden, tennisbanen, sportzaal,
sporthal, gymnastieklokalen, overdekt zwembad "De Wetterstins",
midgetgolfbaan, manege, fierljepskânsen, jachthaven, karthal, ijsbaan.
|
|