Nieuwe pagina 4

Burgum
Burgum is het grootste dorp van de gemeente. Hier is ook het bestuur gevestigd. De uitgestrektheid van Burgum is minder groot dan vroeger. Dit komt omdat Noardburgum voorheen bij Burgum behoorde, maar in 1930 zelfstandig werd.

Over de oudste geschiedenis van Burgum is niet veel bekend, maar dat het een oud dorp is kunnen we alleen al uit de kerk en toren opmaken, die in de 11e of 12e eeuw zijn gebouwd, gewijd aan de heilige Martinus (St. Martinustsjerke - oudste gebouw van Burgum). De oude tufstenen ("dowestienen") wijzen daar nog op. De (Romano-gotisch) kerk is vele malen onder handen genomen. Eerst al in de 13e eeuw. Omstreeks 1580 is de kerk gedeeltelijk verwoest en ontluisterd. Waarschijnlijk zijn toen ook de zijbeuken verdwenen. In de 17e en 18e eeuw is er weer het een en ander aan hersteld en misschien ook wel verknoeid. Een gedenksteen van Johannes van Glinstra van 1707 herinnert daar nog aan. In 1954 is de Kruiskerk gerestaureerd en in zijn oude glorie hersteld, toen zijn ook de zijbeuken weer opgebouwd. In de toren van de kerk hangt een klok welke in 1662 is gegoten door Jurrien Balthasar. Op de klok komt o.a. voor het wapen van Aernt van Hillama, lid van een voorname familie, welke destijds het slot Hillama bewoonde. Dit slot stond in het westen van Burgum tegenover de "Poppestien". Het gebouw bestond uit twee verdiepingen, een brede gracht en een flinke toren. Hier hebben o.a. grietmannen van Tytsjerksteradiel gewoond (Van Glinstra's). Het is omstreeks 1744 afgebroken.

"De Poppestien" is een duizenden kilo's zware keisteen afkomstig uit Zweden en heeft zo'n 120.000 jaar geleden, toen half Nederland bedekt was onder het landijs, een duizendjarige reis gemaakt om hier te komen. De steen is na het smelten van het ijs blijven liggen. Deze zware granietklomp heeft als poppesteen later belangrijke diensten aan het dorp Burgum bewezen: "As de leaden hoanne kraait, tilt er efkes op, en ús Burgumer memke krijt dan har lytse pop" (als de loden haan kraait, tilt de steen evenop en krijgt een Burgumer moeder haar baby).

Verder naar het westen stond de Grovestins, gebouwd in 1398 en afgebrand in 1829. Aan de Menno van Coehoornweg stond het Hooghuis, waar de vestingbouwkundige Menno Baron van Coehoorn, zijn beroemde "Vestingbouw" schreef (1685).

Zeer bekend was ook het "Bergklooster" (of Barraconvent) aan de Kloosterlaan, in de 14e eeuw gesticht door de Reguliere Kanunniken en gewijd aan "Sinte Nicolaas". Het was een klooster met rijke bezittingen en werd bewoond door talrijke monniken, die zich niet alleen bij geestelijk werk hielden, maar ook veel handwerk deden. Verschillende belangrijke overeenkomsten werden hier gesloten. In 1567 vertoefde stadhouder Aremberg er enige tijd, terwijl in 1578 de Friese bisschop Curenis Petri er tijdelijk gevangen werd gezet. In 1580 ging het in eigendom over aan de provincie en deze maakte bekend dat ieder het klooster mocht afbreken. Later bij resolutie van 6 november 1581 werd o.m. besloten dit klooster af te branden, "opdat de vijanden (Spanjaarden) daarvan geen roofnesten make". Op de Kloosterlaan staan nog gebouwen met de historische namen Martinushof en Kleasterhof.

Glinstrastate aan de Schoolstraat herinnert aan de bekende grietmannenfamilie. Dit gebouw, met eerst de naam Philaleatheia, is in 1885 gebouwd door een lid van de in de 19e eeuw zeer invloedrijke familie Ferf.

In 1806 kwam ds. Horatius Nieuwbuur Ferf, geboren in 1776 te Leeuwarden naar Burgum en is daar meer dan 40 jaar predikant geweest. Hij was ook schoolopziener en heeft een belangrijke rol in het dorpsleven gespeeld. Een zoon, mr. Adrianus Eldering Ferf, griffier bij het kantongerecht te Burgum heeft Glinstra State laten bouwen in 1855. Deze mr. Ferf kreeg onenigheid met kerkvoogd S. Haisma over de aankoop van graven en dat liep zo hoog op dat mr. Ferf op eigen grond een grafkelder liet bouwen, waarvan de beplanting een "bril op'e noas" werd voor boer Haisma, die er achter woonde op een boerderij uit 1736, die er nu nog is (Molenweg 1). In de kelder staan 9 kisten met op één na allemaal Ferfen. Glinstra State is nu Verenigingsgebouw Hervormd Centrum.

In het centrum van Burgum staat "'t Roodhert". Deze herberg is al eeuwenoud en vertrekken ervan werden in de 18e eeuw gebruikt als "grietenij Regtcamer". Vooral na de invoering van de burgerlijke stand (1812) waren er vertrekken voor de grietenij nodig en die werden gehuurd van de eigenaar van "'t Roodhert". Ook de vrede- en politierechter hielden er zitting. Dat heeft geduurd tot 1831, toen werd het hoekhuis ertegenover grietenijhuis. Dit gebouw met de (meestal stilstaande) klok is later ook kantongerecht, postkantoor en museum geweest en nu een winkelpand. In 1908 is het oude Roodhert afgebroken en kwam er een nieuw gebouw met de oude naam.

Het gemeentehuis is gebouwd onder architectuur van Piet de Vries te Leeuwarden en werd geopend in 1935. In 1972 werd er een zuidelijke vleugel aangebouwd, die in 1985 een grote uitbreiding kreeg onder architectuur van wijlen A. Bonnema uit Hurdegaryp. In 1992 werd er wederom een vleugel bijgeplaatst.
Voor op het bordes ziet u het gemeentewapen met de vier kwartieren, waarin symbolisch de vier delen ("fiarndelen") waarin Tytsjerksteradiel in verband met de oude rechtscolleges verdeeld was, zijn uitgebeeld.
Aan de westkant van het gemeentehuis ziet u het beeld van een vrouwenfiguur, die als het ware uit het water opkomt met een soort plantengroei die haar omhult. Het symboliseert groei en ontwikkeling en is gemaakt door David van Kampen.
Bij de hoofdingang van het gemeentehuis is vanaf 1985 het betonnen kunstwerk van Wilco Berga geplaatst, genaamd "De Deur". De open deur is een uitnodiging voor de bezoeker om binnen te komen in het "Huis van de gemeente". Tevens wil het iets symboliseren van de relatie tussen burger en bestuur en de betekenis van een hedendaags bestuurscentrum.
Voor het gemeentehuis is in 1963 een borstbeeld geplaatst van wijlen de staatsman ds. A.S. Talma (1864-1916). Ds. Talma was kamerlid voor dit district in de periode 1901-1908 en was minister van 1908-1913.De wetten van Talma werden in 1913 aanvaard. Hij is de grondlegger geweest van het huidige stelsel van sociale voorzieningen. Het beeld is gemaakt door L.H. Sondaar.

Op het erf van "De Pleats" is in 1960 het "iepenloftteater" gemaakt en daarin wordt iedere jaar in juni een Fries toneelstuk opgevoerd. In 2002 is het theater geheel gerenoveerd.

"Volksterrenwacht Fryslân" aan de Menno van Coehoornweg staat in een koepel van beton een kijker opgesteld, die 360 graden kan draaien om de sterrenhemel te kunnen bekijken. De vloer is op drijvend zand gebouwd om trillingen van buitenaf tegen te gaan. Om die reden is het gebouw ook van binnen gekoeld en staat de kijker los van de rest van het geheel. In 1989-1990 is het "Streekmuseum Tytsjerksteradiel" er bij gebouwd met ondermeer een zwerfstenen verzameling van L.B. Bos, die hoofd van de openbare lagere school Noardburgum is geweest ("stientsje Bos"), een zeer interessante tentoonstelling op het gebied van de fotografie, ingericht door de heer Douwe Franke (voormalig hoofd o.l. school Earnewâld) en een belangrijke archeologische verzameling van een aantal amateurarcheologen.
In 1989 is de vermaarde herberg "De drie gekroonde baarzen" afgebroken. Deze herberg stond aan de Burgumerdaam.
Bekende inwoners van Burgum:

Kapper Hendrik Bulthuis (1892 - 1948), de enthousiaste watersportliefhebber, die met zijn uitvinding van de lattenbouw van zeilen een echte volkssport heeft gemaakt en zijn "lytse en grutte BM-ers" noemde naar zijn geliefde Bergumermeer. Hij was ook een actieve dorpsverenigingsman en schrijver van enkele revu's. Bij de jachthaven van Burgum is een standbeeld gemaakt door Gosse Dam, dat een zeiler uitbeeldt en dat daar staat ter ere van de uitvinder en bouwer van de BM'ers Hendrik Bulthuis.

Bekende friese schrijver, dichter, voordrager, verenigings- en krantenman Tsjibbe Gearts van der Meulen (1824 - 1906). Zijn grafsteen staat op het kerkhof van de Kruiskerk, aan de zuidkant, dichtbij de kerkingang.

Schoolmeester Harmen Sytstra, dichter van het fraaie friese lied "De Wâldsang" (stond rond 1845 in Burgum aan school).

Bij hotel "'t Roodhert" staat vanaf 1985 het bronzen beeld "De Túnker" van kunstenaar Gosse Dam, dat attendeert op de van ouds belangrijke tuinbouw van Burgum. Reeds in de 17e en 18e eeuw werden er in de omgeving van Burgum veel grote en kleine bospercelen aangeplant ten behoeve van o.a. de handel en de houtproductie. De eigenlijke bosbouw bleef beperkt, maar vooral de boomkwekerij vertoonde met name v.a. de 18e eeuw een sterke ontwikkeling, belangrijke naam hierbij is Bosgra(af).

Bij het politiebureau staat het kunstwerk "Organische vorm uit de préhistorie (pleistoceen)", gemaakt door David van Kampen. Het is een organische vorm afkomstig uit Skandinavië zoals die in de ijstijd hier terecht is gekomen. Deze periode heeft zo z'n sporen achtergelaten en is medebepalend geweest voor de inrichting van ons landschap. De vorm van de steen typeert de verscheidenheid van deze gemeenschap.

De scheldnaam van de Burgumers is "kowesturten" (koeiestaarten).

Burgum heeft qua faciliteiten onder andere openbare basisschool "'t Partoer", locatie "Papilio" voor kinderen van asielzoekerscentrum, bijzondere basisschool "De Reinbôge" en "De Arke", openbare scholen gemeenschap "Singelland", christelijke scholen gemeenschap "Liudger", kinderdagverblijf "De Poppestien", peuterspeelzaal "De Berneboat", Speelotheek, bibliotheek, apotheek, voetbalvelden, tennisbanen, sportzaal, sporthal, gymnastieklokalen, overdekt zwembad "De Wetterstins", midgetgolfbaan, manege, fierljepskânsen, jachthaven, karthal, ijsbaan.